Мин бу язмамда газета укучылар белән туган телебезнең бүгенге торышына һәм киләчәгенә караган хәл итәсе мәсьәләләрнең барыннан да бигрәк үзебезгә кагылышлылары хакында кайбер фикерләрем белән уртаклашырга телим.
Авылны тернәкләндерүне, үстерүне бары тик анда яшәүчеләрнең тормыш шартларын яхшырта бару юлы белән генә гамәлгә ашырып була. Соңгы вакытта бу өлкәдә Президентыбыз Р.Н.Миңнеханов, хөкүмәтебез тарафыннан яңа гаилә коручыларга җир кишәрлекләре бүлеп бирү, авылда эшкә калган яшь белгечләргә шактый зур суммада финанс ярдәме күрсәтү, аз санлы балалар укый торган мәктәпләрне бетерүгә юл куймау, гаилә-фермер хуҗалыкларын ишәйтү кебек кайбер уңай чаралар күрелә башлады. Ләкин бу инде бетеп баруга юл тоткан авылны тергезүдә беренче адымнар гына әле. Авылны җанландыру, алга җибәрү өчен хөкүмәт тиз арада максатчан җитди чаралар күрергә тиеш.
Татар мәктәпләрен тәмамлаучылардан чыгарылыш имтиханнарын рус телендә бирдерүгә килгәндә, бу мәсьәләдә республика парламентына, хөкүмәткә, Татарстан Конституциясе, дәүләт суверенитеты турындагы Декларация кебек закон көченә ия документларны эшкә җигеп, Россия властьларыннан үзебезнең тигез хокукларыбызны ныграк, кыюрак дауларга кирәктер дип әйтергә генә кала. Югыйсә туган телләрендә укыган балалардан рус телендә имтихан алу – бу аларның үзләрен дә, ата-аналарын да һәм бөтен Татарстан Республикасын кимсетү, мыскыл итү.
Кайбер математика-физика кебек төгәл фәннәрне русча укытсалар да, гуманитар фәннәр татар балаларының туган телләрендә укытылырга тиеш. Русча да белсеннәр, инглиз телен дә өйрәнсеннәр, әмма туган телләрен белү – һәр татар баласы өчен фарыз.
Шәһәрләрдә татар балаларын татар мәктәпләренә бирү проблемасы да бар. Ялгышмасам, ата-аналарның шактые балаларын татар мәктәпләренә бирергә ашкынып тормый. Моның сәбәпләре дә бар, әлбәттә.
Беренчедән, ата-аналарның кайберләрендә балалары татар мәктәбендә укып чыккач, абруйлы югары уку йортына керә алмас дигән шик була. Бу татар мәктәпләрендә рус теле тиешле дәрәҗәдә укытылмый торган чактан килә торган караш. Хәзер инде рус теле милли мәктәпләрдә дә яхшы укытыла, һәм тырыш балалар мәктәпне тәмамлаганда рус телен дә тиешле дәрәҗәдә үзләштереп чыга.
Икенчедән, моннан егерме еллар элек, “Татарстан халыклары телләре турында” Закон кабул ителгәч, тиз арада күп кенә татар мәктәпләре ачу ихтыяҗы туган иде. Алар өчен яңа биналар булмаганлыктан, күбесе балалар бакчаларыннан бушаган һәм башка тузган тар биналарда урнаштырылды. Бу хәл татар мәктәпләренең абруена шактый дәрәҗәдә зыян китерде. Шуның өстенә татар теле һәм әдәбияты фәннәренә кирәкле уку әсбаплары, техник чаралар да башка фәннәрнекеннән калыша иде. Саный китсәң, татар мәктәпләренең һәм татар теле, әдәбияты дәресләренең тиешле югары дәрәҗәдә булмавына комачаулый торган башка сәбәпләр дә бар иде, һәм алар әле дә бар. Ә бит уйлап карасаң, татар мәктәпләре балаларны, аларның ата-аналарын кызыктырып торырлык заманча җиһазландырылган яхшы биналарда урнаштырылырга тиеш иде. Әлегә мин Казанда мәрхүм Туфан Миңнуллинның инициативасы һәм зур тырышлыгы белән салынган, заманча яңа бинада урнашкан 12 нче татар гимназиясен генә беләм. Хәер, Чаллы шәһәрендә яхшы бинада урнашкан бер-ике татар мәктәбе дә бар булса кирәк.
Аннан килеп, татар балаларын татар мәктәпләрендә күпләп һәм яхшы итеп укытуга җәлеп итү өчен аларның ата-аналарының туган телләренә, үз халкына карата рухын үзгәртерлек, аларда (һәм, әлбәттә, балаларында да) үтемле чаралар күреп, нәтиҗәле итеп, милли горурлык хисләре тәрбияләргә кирәк. Мондый катлаулы, ләкин бик тә игелекле эшне махсус программа буенча тиешле хөкүмәт органнары тарафыннан гына башкарырга мөмкин.
Хәзерге халыкларның аралашуы торган саен активлаша барган заманда төрле телләрнең бер-берсенә йогынтысы көчәя бара. Татар теле инде берничә гасыр буена рус теле йогынтысына дучар ителеп килә. Бу йогынтының уңай ягы да булган: безнең телнең сүзлек составы, образлы әйтелмәләре, сурәтләү чаралары рус теле аркасында шактый нык баеган. Әмма хәзерге киң таралган икетеллелек шартларында, рус теле йогынтысында татар теленең табигыйлыгына зыян килә, аның үзенә генә хас үзенчәлекләре, сыйфаты, фән теле белән әйткәндә, нормалары бозыла бара. Моның бер сәбәбе татарча сөйләгәндә һәм язганда кирәксезгә рус сүзләре кушып сөйләү булса, икенчесе – рус теле әйтелмәләре үрнәгендә татарча туган телнең табигатенә туры килми торган уңышсыз әйләнмәләр, тәгъбирләр ясап куллану. Андый әйтелмәләр (сүзтезмәләр) шуңа күрә гайре табигый була: ул тәшкил иткән сүзләр татарның үзенеке булса да, әйтелмәнең өлгесе, төзелеше русныкы була. Мәсәлән, соңгы вакытларда рус теленнән хәрефкә-хәреф тәрҗемә ителгән тере акча, тере тавыш, тере чәчәк, текә егетләр кебек йөзләрчә ясалма, уңышсыз тәгъбирләр тәшкил итәләр.
Телебезне тутыра барган мондый меңнәрчә гайре табигый әйтелмәләр татар һәм рус телләрендә эш итүче татарларның, беренчедән, бу телләрнең икесен дә яхшы итеп белмәүләре, икенчедән, бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү ысулларыннан, принципларыннан хәбәрдар булмаулары аркасында барлыкка килә.
Моннан егерме еллар элек республикабыз парламенты кабул иткән “Татарстан халыклары телләре турында”гы Закон нигезендә рус мәктәпләрендә татар теле укыту өчен сәгатьләр шактый күбрәк бүленеп бирелә башлады.
Законны үтәү йөзеннән республикадагы русча укытыла торган барлык мәктәпләрдә бөтен классларда да татар теле яңа программа буенча укытыла башлады. Моның өчен күп санлы өстәмә туган тел укытучылары, дәреслекләр, уку әсбаплары кирәк булды. Мәсьәләне хәл итү өчен, русча укытыла торган мәктәпләрдә катнаш мәктәпләрдәге рус классларында татар теле өйрәтү өчен күп кенә укытучылар җәлеп ителде. Алар арасында татар теле һәм әдәбияты белгечлеге булмаганнары да шактый иде. Шулай ук “Телләр турында”гы Закон нигезендә ашыгыч рәвештә туган тел буенча яңа уку программалары һәм татар теле дәреслекләре төзүгә керешелде. Бу дәреслекләрне язуга алынган авторларның күбесе өчен рус мәктәбендә татар теле дәреслекләре төзү яңа эш иде. һәм бу авторлар, күп уйланып һәм эзләнеп тормыйча, татар мәктәпләрендә кулланыла торган татар теле дәреслекләрен, аз-маз гына үзгәртеп, русча укучылар өчен дип тәкъдим иттеләр, һәм алар бастырылып, рус мәктәпләрендә кулланылышка кертелде.
Русларда “первый блин комом” дигән әйтем бар. Бу тәгъбир без әле сөйли торган дәреслекләргә карата артыгы белән туры килә. Бу дәреслекләр рус телендә сөйләүче укучыларга яраклаштырылмаган иде. Нәтиҗәдә балалар рус мәктәпләрендә 11 ел буена меңнәрчә сәгатьләр татар теле һәм әдәбияты укып та татар телендә дөрес итеп иркен сөйләргә өйрәнеп чыга алмыйлар. Бу бәя гаиләләрендә ата-аналары, әби-бабайлары өйрәтеп, татарчаны ярыйсы ук яки яхшы белгән балаларга, шулай ук кайбер иҗади эшли торган энтузиаст укытучылардан өйрәнгән укучыларга карамый, әлбәттә. Сүз типик күренеш – күпчелек очрак турында бара.
Ләкин русча укытыла торган мәктәпләрдә татар теленә өйрәтүнең тиешле нәтиҗә бирмәвенә бер дәреслекләр генә гаепле түгел. Бу эш баштан ук үзагымга яки үзиркенә куелган булса кирәк. Мондый үтә әһәмиятле эшкә Мәгариф министрлыгы баштан ук бик җаваплы карап, аны җитди итеп оештырырга: иң тәҗрибәле, белемле укытучылардан һәм тел галимнәреннән абруйлы авторлар коллективы туплап, аларга акыллы күрсәтмәләр биреп, тиешле методика тәкъдим итеп, кирәкле дәрәҗәдә материаль стимуллаштыру чарасын күреп һәм югары таләпләр куеп, лаеклы уку программалары һәм дәреслекләр язуны тиешле дәрәҗәдә оештырырга тиеш булгандыр. Махсус белемле укытучылар белән тәэмин итүгә дә җитдирәк карарга кирәк булгандыр: булган татар теле һәм әдәбияты укытучыларыннан иң уңганнарын, иң тәҗрибәлеләрен сайлап алып, аларны кыска сроклы курсларда рус мәктәпләрендә татар теле укытучылары өчен кирәкле белем бирергә кирәк иде.
Татарстанның Мәгариф министрлыгында министрның татар теле һәм әдәбияты укыту һәм, гомумән, татар мәктәпләре эше өчен җаваплы махсус урынбасары булырга тиештер. Министрлыктагы дәреслекләр бүлеге эшенең дөрес оештырылган булуына карата да шик бар. Анда дәреслекләр язу өчен иң тәҗрибәле, иң белемле, ягъни иң лаеклы авторлар сайлап алынамы икән, очраклы кешеләр эләкмиме, авторларга югары таләпләр куеламы икән һәм дәреслек кулъязмаларына җитди рецензияләр яздыралармы икән? Мин бу риторик сорауларыма тулысынча уңай җавап алырмын дип ышанмыйм. Рус мәктәпләрендә татар теле укытуның һәм дәреслекләрнең эчтәлеге һәм сыйфаты мине шулай уйларга мәҗбүр итә.
Мин моннан берничә ел элек Татарстан Фәннәр академиясенең вице-президенты вазыйфаларын башкарганда, минем кулга тиешле җавап язу өчен безнең Татарстанда яшәүче ата-аналардан – русларыннан да, татарларыннан да – Россия Президенты һәм Татарстан Президенты исемнәренә язган хатлар керә иде. Алар бездәге рус мәктәпләрендә татар теле укытуга каршы түгеллеген әйтеп, әмма татар теле дәресләренең нәтиҗәсез уздырылуына һәм, димәк, аларга әрәм вакыт исраф ителүенә борчылып язалар иде.
Шул хатлар мине русча укый торган балаларга татар теле өйрәтү мәсьәләсен ныклап өйрәтүгә һәм шушы уңайдан кулымнан килгәнчә, ниндидер чаралар күрергә этәрде. Мин рус мәктәбендә татар теле укытучыларның, ата-аналарның кайберләре белән очрашып сөйләштем, рус мәктәпләре өчен беренчедән алып унберенче классны кертеп барлык татар теле дәреслекләре белән шактый җентекләп танышып чыктым, һәм проблеманың шактый җитди икәнлегенә тагын бер кат инандым.
Аннан Казан педагогика университетында русча сөйләшүче укучыларга татар теле укыту мәсьәләләренә багышланган фәнни-практик конференция үткәрдек. Татарстан районнарыннан һәм Казан мәктәпләреннән тәҗрибәле татар теле укытучыларын чакырдык. Үзем проблеманы анализлап доклад ясадым. Татарстан мәгариф министрының беренче урынбасары да катнашып чыгыш ясады. Эшлекле җитди сөйләшү булды кебек, һәм, конференция эшенең нәтиҗәсе буларак, укытуны һәм дәреслекләрне яхшыртуга юнәлтелгән рациональ тәкъдимнәр белән резолюция кабул иттек. Татар телен укытуның нәтиҗәлелеген күтәрү, дәреслекләрнең эчтәлеген һәм сыйфатын яхшырту хакында башка вакытларда да төрле сөйләшүләр һәм тәкъдимнәр булып торды һәм тора. Әмма укыту, нигездә, элеккечә кала бирә һәм укучыларның белемнәрендә дә уңай якка җитди үзгәрешләр күренми.
Төп фикер шул: беренчедән, хәзер рус мәктәпләрендә татар теле укытуны тиз арада тамырдан үзгәртергә кирәк. Ул чит телләр өйрәтү методикасына нигезләнгән булырга тиеш.
Икенчедән, русча укучылар өчен татар теле дәреслекләрен шулай ук өр-яңадан үзгәртеп, яңа методикага корып төзергә кирәк. Хәзергеләре тел өйрәтүгә хезмәт итми, бәлки балаларны туган теленнән биздерергә генә мөмкин.
Дәреслекләрне яңартырга керешкәнче, тиешле белемле, бай тәҗрибәле укытучы-галимнәрдән абруйлы комиссия төзеп, кулланылыштагы дәреслекләрнең эчтәлек һәм сыйфатын тикшереп чыгарга кирәк. Аларның фикерләре һичшиксез яңа дәреслекләр төзегәндә исәпкә алынырга тиеш. Шулай ук тәҗрибәле, югары белемле укытучы-галимнәрдән (кирәк булса, шул ук кешеләрнең үзләрен дә кертеп) авторлар коллективы оештырып, шуларга дәреслекләр төзү эшен тапшыру мәгъкуль булыр иде.
Татар мәктәпләрен тәмамлаучылардан чыгарылыш имтиханнарын рус телендә бирдерүгә килгәндә, бу мәсьәләдә республика парламентына, хөкүмәткә, Татарстан Конституциясе, дәүләт суверенитеты турындагы Декларация кебек закон көченә ия документларны эшкә җигеп, Россия властьларыннан үзебезнең тигез хокукларыбызны ныграк, кыюрак дауларга кирәктер дип әйтергә генә кала. Югыйсә туган телләрендә укыган балалардан рус телендә имтихан алу – бу аларның үзләрен дә, ата-аналарын да һәм бөтен Татарстан Республикасын кимсетү, мыскыл итү.
Кайбер математика-физика кебек төгәл фәннәрне русча укытсалар да, гуманитар фәннәр татар балаларының туган телләрендә укытылырга тиеш. Русча да белсеннәр, инглиз телен дә өйрәнсеннәр, әмма туган телләрен белү – һәр татар баласы өчен фарыз.
Шәһәрләрдә татар балаларын татар мәктәпләренә бирү проблемасы да бар. Ялгышмасам, ата-аналарның шактые балаларын татар мәктәпләренә бирергә ашкынып тормый. Моның сәбәпләре дә бар, әлбәттә.
Беренчедән, ата-аналарның кайберләрендә балалары татар мәктәбендә укып чыккач, абруйлы югары уку йортына керә алмас дигән шик була. Бу татар мәктәпләрендә рус теле тиешле дәрәҗәдә укытылмый торган чактан килә торган караш. Хәзер инде рус теле милли мәктәпләрдә дә яхшы укытыла, һәм тырыш балалар мәктәпне тәмамлаганда рус телен дә тиешле дәрәҗәдә үзләштереп чыга.
Икенчедән, моннан егерме еллар элек, “Татарстан халыклары телләре турында” Закон кабул ителгәч, тиз арада күп кенә татар мәктәпләре ачу ихтыяҗы туган иде. Алар өчен яңа биналар булмаганлыктан, күбесе балалар бакчаларыннан бушаган һәм башка тузган тар биналарда урнаштырылды. Бу хәл татар мәктәпләренең абруена шактый дәрәҗәдә зыян китерде. Шуның өстенә татар теле һәм әдәбияты фәннәренә кирәкле уку әсбаплары, техник чаралар да башка фәннәрнекеннән калыша иде. Саный китсәң, татар мәктәпләренең һәм татар теле, әдәбияты дәресләренең тиешле югары дәрәҗәдә булмавына комачаулый торган башка сәбәпләр дә бар иде, һәм алар әле дә бар. Ә бит уйлап карасаң, татар мәктәпләре балаларны, аларның ата-аналарын кызыктырып торырлык заманча җиһазландырылган яхшы биналарда урнаштырылырга тиеш иде. Әлегә мин Казанда мәрхүм Туфан Миңнуллинның инициативасы һәм зур тырышлыгы белән салынган, заманча яңа бинада урнашкан 12 нче татар гимназиясен генә беләм. Хәер, Чаллы шәһәрендә яхшы бинада урнашкан бер-ике татар мәктәбе дә бар булса кирәк.
Аннан килеп, татар балаларын татар мәктәпләрендә күпләп һәм яхшы итеп укытуга җәлеп итү өчен аларның ата-аналарының туган телләренә, үз халкына карата рухын үзгәртерлек, аларда (һәм, әлбәттә, балаларында да) үтемле чаралар күреп, нәтиҗәле итеп, милли горурлык хисләре тәрбияләргә кирәк. Мондый катлаулы, ләкин бик тә игелекле эшне махсус программа буенча тиешле хөкүмәт органнары тарафыннан гына башкарырга мөмкин.
Хәзерге халыкларның аралашуы торган саен активлаша барган заманда төрле телләрнең бер-берсенә йогынтысы көчәя бара. Татар теле инде берничә гасыр буена рус теле йогынтысына дучар ителеп килә. Бу йогынтының уңай ягы да булган: безнең телнең сүзлек составы, образлы әйтелмәләре, сурәтләү чаралары рус теле аркасында шактый нык баеган. Әмма хәзерге киң таралган икетеллелек шартларында, рус теле йогынтысында татар теленең табигыйлыгына зыян килә, аның үзенә генә хас үзенчәлекләре, сыйфаты, фән теле белән әйткәндә, нормалары бозыла бара. Моның бер сәбәбе татарча сөйләгәндә һәм язганда кирәксезгә рус сүзләре кушып сөйләү булса, икенчесе – рус теле әйтелмәләре үрнәгендә татарча туган телнең табигатенә туры килми торган уңышсыз әйләнмәләр, тәгъбирләр ясап куллану. Андый әйтелмәләр (сүзтезмәләр) шуңа күрә гайре табигый була: ул тәшкил иткән сүзләр татарның үзенеке булса да, әйтелмәнең өлгесе, төзелеше русныкы була. Мәсәлән, соңгы вакытларда рус теленнән хәрефкә-хәреф тәрҗемә ителгән тере акча, тере тавыш, тере чәчәк, текә егетләр кебек йөзләрчә ясалма, уңышсыз тәгъбирләр тәшкил итәләр.
Телебезне тутыра барган мондый меңнәрчә гайре табигый әйтелмәләр татар һәм рус телләрендә эш итүче татарларның, беренчедән, бу телләрнең икесен дә яхшы итеп белмәүләре, икенчедән, бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү ысулларыннан, принципларыннан хәбәрдар булмаулары аркасында барлыкка килә.
Моннан егерме еллар элек республикабыз парламенты кабул иткән “Татарстан халыклары телләре турында”гы Закон нигезендә рус мәктәпләрендә татар теле укыту өчен сәгатьләр шактый күбрәк бүленеп бирелә башлады.
Законны үтәү йөзеннән республикадагы русча укытыла торган барлык мәктәпләрдә бөтен классларда да татар теле яңа программа буенча укытыла башлады. Моның өчен күп санлы өстәмә туган тел укытучылары, дәреслекләр, уку әсбаплары кирәк булды. Мәсьәләне хәл итү өчен, русча укытыла торган мәктәпләрдә катнаш мәктәпләрдәге рус классларында татар теле өйрәтү өчен күп кенә укытучылар җәлеп ителде. Алар арасында татар теле һәм әдәбияты белгечлеге булмаганнары да шактый иде. Шулай ук “Телләр турында”гы Закон нигезендә ашыгыч рәвештә туган тел буенча яңа уку программалары һәм татар теле дәреслекләре төзүгә керешелде. Бу дәреслекләрне язуга алынган авторларның күбесе өчен рус мәктәбендә татар теле дәреслекләре төзү яңа эш иде. һәм бу авторлар, күп уйланып һәм эзләнеп тормыйча, татар мәктәпләрендә кулланыла торган татар теле дәреслекләрен, аз-маз гына үзгәртеп, русча укучылар өчен дип тәкъдим иттеләр, һәм алар бастырылып, рус мәктәпләрендә кулланылышка кертелде.
Русларда “первый блин комом” дигән әйтем бар. Бу тәгъбир без әле сөйли торган дәреслекләргә карата артыгы белән туры килә. Бу дәреслекләр рус телендә сөйләүче укучыларга яраклаштырылмаган иде. Нәтиҗәдә балалар рус мәктәпләрендә 11 ел буена меңнәрчә сәгатьләр татар теле һәм әдәбияты укып та татар телендә дөрес итеп иркен сөйләргә өйрәнеп чыга алмыйлар. Бу бәя гаиләләрендә ата-аналары, әби-бабайлары өйрәтеп, татарчаны ярыйсы ук яки яхшы белгән балаларга, шулай ук кайбер иҗади эшли торган энтузиаст укытучылардан өйрәнгән укучыларга карамый, әлбәттә. Сүз типик күренеш – күпчелек очрак турында бара.
Ләкин русча укытыла торган мәктәпләрдә татар теленә өйрәтүнең тиешле нәтиҗә бирмәвенә бер дәреслекләр генә гаепле түгел. Бу эш баштан ук үзагымга яки үзиркенә куелган булса кирәк. Мондый үтә әһәмиятле эшкә Мәгариф министрлыгы баштан ук бик җаваплы карап, аны җитди итеп оештырырга: иң тәҗрибәле, белемле укытучылардан һәм тел галимнәреннән абруйлы авторлар коллективы туплап, аларга акыллы күрсәтмәләр биреп, тиешле методика тәкъдим итеп, кирәкле дәрәҗәдә материаль стимуллаштыру чарасын күреп һәм югары таләпләр куеп, лаеклы уку программалары һәм дәреслекләр язуны тиешле дәрәҗәдә оештырырга тиеш булгандыр. Махсус белемле укытучылар белән тәэмин итүгә дә җитдирәк карарга кирәк булгандыр: булган татар теле һәм әдәбияты укытучыларыннан иң уңганнарын, иң тәҗрибәлеләрен сайлап алып, аларны кыска сроклы курсларда рус мәктәпләрендә татар теле укытучылары өчен кирәкле белем бирергә кирәк иде.
Татарстанның Мәгариф министрлыгында министрның татар теле һәм әдәбияты укыту һәм, гомумән, татар мәктәпләре эше өчен җаваплы махсус урынбасары булырга тиештер. Министрлыктагы дәреслекләр бүлеге эшенең дөрес оештырылган булуына карата да шик бар. Анда дәреслекләр язу өчен иң тәҗрибәле, иң белемле, ягъни иң лаеклы авторлар сайлап алынамы икән, очраклы кешеләр эләкмиме, авторларга югары таләпләр куеламы икән һәм дәреслек кулъязмаларына җитди рецензияләр яздыралармы икән? Мин бу риторик сорауларыма тулысынча уңай җавап алырмын дип ышанмыйм. Рус мәктәпләрендә татар теле укытуның һәм дәреслекләрнең эчтәлеге һәм сыйфаты мине шулай уйларга мәҗбүр итә.
Мин моннан берничә ел элек Татарстан Фәннәр академиясенең вице-президенты вазыйфаларын башкарганда, минем кулга тиешле җавап язу өчен безнең Татарстанда яшәүче ата-аналардан – русларыннан да, татарларыннан да – Россия Президенты һәм Татарстан Президенты исемнәренә язган хатлар керә иде. Алар бездәге рус мәктәпләрендә татар теле укытуга каршы түгеллеген әйтеп, әмма татар теле дәресләренең нәтиҗәсез уздырылуына һәм, димәк, аларга әрәм вакыт исраф ителүенә борчылып язалар иде.
Шул хатлар мине русча укый торган балаларга татар теле өйрәтү мәсьәләсен ныклап өйрәтүгә һәм шушы уңайдан кулымнан килгәнчә, ниндидер чаралар күрергә этәрде. Мин рус мәктәбендә татар теле укытучыларның, ата-аналарның кайберләре белән очрашып сөйләштем, рус мәктәпләре өчен беренчедән алып унберенче классны кертеп барлык татар теле дәреслекләре белән шактый җентекләп танышып чыктым, һәм проблеманың шактый җитди икәнлегенә тагын бер кат инандым.
Аннан Казан педагогика университетында русча сөйләшүче укучыларга татар теле укыту мәсьәләләренә багышланган фәнни-практик конференция үткәрдек. Татарстан районнарыннан һәм Казан мәктәпләреннән тәҗрибәле татар теле укытучыларын чакырдык. Үзем проблеманы анализлап доклад ясадым. Татарстан мәгариф министрының беренче урынбасары да катнашып чыгыш ясады. Эшлекле җитди сөйләшү булды кебек, һәм, конференция эшенең нәтиҗәсе буларак, укытуны һәм дәреслекләрне яхшыртуга юнәлтелгән рациональ тәкъдимнәр белән резолюция кабул иттек. Татар телен укытуның нәтиҗәлелеген күтәрү, дәреслекләрнең эчтәлеген һәм сыйфатын яхшырту хакында башка вакытларда да төрле сөйләшүләр һәм тәкъдимнәр булып торды һәм тора. Әмма укыту, нигездә, элеккечә кала бирә һәм укучыларның белемнәрендә дә уңай якка җитди үзгәрешләр күренми.
Төп фикер шул: беренчедән, хәзер рус мәктәпләрендә татар теле укытуны тиз арада тамырдан үзгәртергә кирәк. Ул чит телләр өйрәтү методикасына нигезләнгән булырга тиеш.
Икенчедән, русча укучылар өчен татар теле дәреслекләрен шулай ук өр-яңадан үзгәртеп, яңа методикага корып төзергә кирәк. Хәзергеләре тел өйрәтүгә хезмәт итми, бәлки балаларны туган теленнән биздерергә генә мөмкин.
Дәреслекләрне яңартырга керешкәнче, тиешле белемле, бай тәҗрибәле укытучы-галимнәрдән абруйлы комиссия төзеп, кулланылыштагы дәреслекләрнең эчтәлек һәм сыйфатын тикшереп чыгарга кирәк. Аларның фикерләре һичшиксез яңа дәреслекләр төзегәндә исәпкә алынырга тиеш. Шулай ук тәҗрибәле, югары белемле укытучы-галимнәрдән (кирәк булса, шул ук кешеләрнең үзләрен дә кертеп) авторлар коллективы оештырып, шуларга дәреслекләр төзү эшен тапшыру мәгъкуль булыр иде.
Рүзәл ЮСУПОВ
Ватаным Татарстан
Ватаным Татарстан
Комментариев нет:
Отправить комментарий